Umetnost antičke Grčke
Zahvaljujući konačnoj pobedi Grka nad Persijancima, jačanju nacionalnog ponosa i identiteta, a zatim i tridesetogodišnjem primirju između dva najznačajnija grčka polisa, Atine i Sparte, stvorena je stabilna i povoljna demokratska, ekonomska i socijalna podloga, kao temelj za poletan razvoj kulture i umetnosti. Helenska umetnost, iako se razvijala na relativno maloj teritoriji, u kratkom periodu, koji danas nazivamo Zlatno doba (V i IV vek pre n.e.) i podudara se sa vladavinom Periklea, iznedrila je neke od najznačajnijih skulptora, umetnika, arhitektonskih dela svog vremena, ujedno postavljajući i temelje savremene evropske kulture i umetnosti.
Sklonost ka slobodi, racionalizmu i lepom, našla je svoj izraz i u njihovoj umetnosti. Oslobođena stega religije, zagrobnog života, veličanja vladara i njegove moći... grčka arhitektura je postala demokratska – namenja narodu. Grci su, kroz arhitekturu svojih hramova i njihove skulptoralne dekoracije, najjasnije iskazali svoju težnju ka lepoti i dostizanju njenog ideala. Njihovi hramovi, građeni u dorskom, jonskom ili korintskom stilu, kao ideal lepog, nastali su kroz strogo poštovanje principa simetrije, harmonije i proporcije. Posmatrajući prirodu i analizirajući je, došli su do idealne proporcije, zlatnog preseka, koji se nalazi u osnovi svih njihovih dela.
O načinu života, organizaciji kuća, nameštaju i uportebnim predmetima Starih Grka, nije sačuvano puno arheoloških dokaza. Ono što danas znamo o tome, uglavnom znamo na osnovu sačuvnih tesktova, reljefa i oslikanih vaza.
Kuće za stanovanje, građene su od drveta ili nepečene opeke, sa ravnom drvenom tavanicom kao tipičnim arhitektonskim elementom. Po svojoj formi neke od njih su proizilazile iz megarona – prvobitne kuće za stanovanje pravougaonog oblika, dok su druge bile tipične prizemne ili spratne kuće orijentalnog tipa organizovane oko centralnog dvorišta. Sa ulice, postojala su dva ulaza. Jedan je vodio direktno u radionicu, radnju ili štalu, dok se drugim ulazilo u samu kuću. Uzani hodnik vodio je u centralno dvorište opasano stubovima oko koga su bile organizovane prostorije: andron – prostorija namenjena muškarcima, smeštena na samom ulazu u kuću, trpezarija, prostorije za dnevni boravak, ostava, spavaće sobe, ali i prostorija namenjenam ženama - ginakej... Prostorije za ličnu higijenu nisu postojale.
Iza skromnih i jednostavnih fasada ovakvih kuća, kod imućnijih ljudi, skrivali su se lepi i za ono vreme bogato opremljeni enterijeri.
Podovi u kućama rađeni su uglavnom od nabijene zemlje ili drveta,ali bilo je i podova od teraca ili mozaika sa bogatom geometrijskom ili figuralnom dekoracijom. Zidovi su u skromnijim ili manje važnim prostorijama bili jednostavno bojeni, dok su u raskošnijim enterijerima bili oblagani mermerom ili oslikani, tako da su prikazani arhitektonski elementi davali iluziju produbljenja prostora i negirali zid kao granicu. Tavanice su uvek bile ravne, drvene, kasetirane ili obložene oslikanom štuko dekoracijom.
Nameštaja nije bilo puno, a na osnovu reljefa, vaza i nešto malo sačuvanog nameštaja, znamo da su to uglavnom bile klupice,stolice, stolovi, kreveti i škrinje. U izradi nameštaja Grci su često koristili tehniku tokarenja, furniranja, ali i intarzije. Upotrebljavali su egzotične vrste drveta, plemenite metala, ali i slonovaču, kornjačevinu, alabaster... Jedna od najtipičnijih stolica, klismos, ističe se po svojoj udobnosti, ali i lepoti i finoći. To je stolica bogato tapaciranog i dekorisanog sedišta, fino i elegantno, u oba pravca izvijenim osloncima i naslonom za leđa. Vrlo je čest motiv na antičkim reljefima i slikama.
Jedan od komada nameštaja, kojem se posvećivala velika pažnja i u načinu izrade i dekoraciji, što govori o velikoj važnosti ovog predmeta je škrinja. Drveni sanduk, izrađen u konstrukciji ramova sa ispunom, koristio se za odlaganje i čuvanje stvari. Škrinje su bile furnirane i bogato dekorisane detaljima od slonovače, pozlatom...
Enterijere tadašnjih kuća, upotpunjavale su i skulpture, biste na postamentima, slike kačene na zidove, ali i razne uljane lampe, kandelabri, vaze raznih oblika i namena.
Karakterističan deo svake grčke kuće bila je i trpezarija. U manjim kućama, ovo je bio zajednički prostor, koji je samo povremeneo dobijao funkciju isključivo muške ili ženske prostorije za potrebe okupljanja. Dok je u većim i bogatijim kućama, postojala kao zasebna i odvojena prostorija. Njen tipičan izgled i organizacija prostora, uslovljeni su prihvatanjem istočne tradicije obedovanja u ležećem položaju, koja se sačuvala kod Grka. Osnovni nameštaj u ovakvim prostorijama čine kreveti raspoređeni po obodu prostorije i niski stolovi. Kreveti su imali uzdignuto dekorisano uzglavlje i vunene dušeke prekrivene tkaninama i dekorativnim jastucima.
Ovakvu prostoriju sa istom namenom, susrećemo kasnije i kod Rimljana, koji su osvojivši Grčku, prihvatili njihov stil života, umetnost, religiju...
Šire posmatrano, ovo prihvatanje, ugledanje i upotreba antičkih elemenata, već u Rimskom carstvu, ali i nakon njegovog pada u periodu romanike, renesanse, neoklasicizma...je bitna odlika evropske kulture i umetnosti. Grčka umetnost, vođena strogim principima i estetikom, vodeći računa o komforu, udobnosti, kvalitetu ali i lepoti izrade ostala je bliska čoveku, njegovom umu i potrebama.
Autor:
Miljan Torma