Renesansa
Raskidajući sa srednjovekovnom umetničkom tradicijom, umetnost XV i XVI veka, još u vreme svog razvoja dobila je naziv renesansa. Đorđo Vazari (Giorgio Vasari), italijanski slikar, arhitekta, pisac i istoričar, prvi je upotrebio italijansku reč rinascita – preporod, da njome označi pokret svoga vremena kao preporod i ponovno vraćanje klasičnoj, antičkoj umetnosti. Vremenom, oslanjajući se na ovaj termin, francuska reč renaissance, postaje i zvaničan naziv ovog evropskog umetničkog stila. Na ovaj način renesansa je postala prvi period u istoriji koji je sam sebi dao ime.
Palata Mediči-Rikardi, Firenca
Nastanak, razvoj i širenje rensanse neraskidivo su vezani za Italiju, kolevku antičke rimske umetnosti, pa su se prve promene i odstupanja od poznogotičkih i vizantijskih uzora javili upravo u radu arhitekata, slikara, skulptora i pisaca rane rensanse. Tadašnja socijalno-politička situacija, slabljenje uticaja katoličke crkve, razvoj i jačanje italijanskih gradova-država i uglednih, bogatih porodica, stvorili su plodno tlo za nagli razvoj umetnosti. Vraćanje na antičke uzore, u svim oblastima stila i stvaralaštva, prepoznajemo ne kao puko kopiranje i upotrebu antičkih elemenata, već kao težnju da se dostignu i nadmaše ideali i principi klasičnog doba.
Arhitektura renesanse zasniva se na poštovanju i primeni tri principa, preuzeta iz antičke umetnosti: simetrija, proporcija i harmonija.
Za neimare onog doba, svaka građevina sastojala se iz dva dela: objekta (kutije) i dekoracije (kože). Sama kutija morala je da ima jednostavan oblik i konstrukciju sa jasnim proporcijama, dok je dekoracija ta kojoj se pridavala veća važnost. Glavni elementi renesansne arhitekture su kupola i polukružni luk, a glavni dekorativni elementi antički stubovi i to najčešče stubovi korintskog i kompozitnog reda Upotreba antičkih redova kao dekorativnih elemenata na fasadama, kao i njihov raspored od jednostavnijeg toskanskog (dorskog) u prizemlju, do najkitnjastijeg kompozitnog, preuzeta je sa rimskog Koloseuma.. Značajniji primeri italijanske renesansne arhitekture su firentinske palate: palata Mediči Rikardi, palata Ručelai, palata Farneze. Fasade ovih građevina, dekorisane po strogim principima onog vremena, ukrašene su kamenom, pravilno raspoređenim prozorima, polustubovima i vencima. Različita obrada kamenih ploča i raspored na fasadi u sebi krije simboličko značenje. Grubo obrađen kamen u prizemlju, simbol je jakih, čvrstih, stabilnih temelja, dok je fino obrađen, uglačan kamena na višim etažama (koje su bile namenjene za život ukućana), simbol uglađenosti, prefinjenost i rafinisanost ukućana i njihovog načina života. Zbog svoje lepote i sklada, ove palate kao i njihove fasade postali su jasni uzori za graditelje narednih epoha.
Unutrašnje dvorište palate Mediči-Rikardi, Firenca
Još jedna od renesansnih građevina, koja negujući antičke arhitektonske principe i danas gradi jaku vezu između klasičnog doba, renesanse i modernog doba je Vila Almeriko Kapra. Nalazi se u okolini Vićence i njen autor je Andrea Paladio (Andrea Palladio). Prvi put posle pada Rimskog carstva, u renesansi, zahvaljujući periodu sigurnosti i spokoja, nastaju opet ovakve vile u prirodi, kao luksuzne rezidencije imućnijih ljudi. Vila ima kvadratnu osnovu, četiri identične fasade i ulaza u vidu portika sa stepeništem, antičkim stubovima i skulpturama i centralni hodnik kružnog oblika natkriven kupolom, po kom je i dobila svoj drugi naziv La Rotonda. Njena lokacija, četvorostrana orijentacija u odnosu na četiri strane sveta, višestruka simetrija i proporcije, po Paladijevim strogim matematičkim principima, uslovili su nastanak harmonične, elegantne celine stvorene u pravom renesansnom duhu, po meri čoveka, za čoveka.
U umetnosti XVIII i XIX veka, Paladijevi projektantski principi i poštovanje antičkih uzora, proširili su se van okvira Italije, do Engleske i Sjedinjenih Američkih Država. Pod okriljem struje koju nazivamo Paladijaniza, nastali su mnogobrojni privatni stambeni objekti,ali i upravne zgrade.
Autor:
Miljan Torma
Vila Almeriko Kapra, Vićenca
